Afrika beschikt over een schijnbaar oneindige bron van energie: de zon. Toch leven nog altijd honderden miljoenen Afrikanen zonder stroom. Nieuwe initiatieven met kleinschalige zonne-energie moeten daar verandering in brengen.
In de Democratische Republiek Congo groeide Washikala Malango op zonder elektriciteit. Zijn jeugd bestond uit avonden bij het schaarse licht van een kerosinelamp, een dure en gevaarlijke brandstof. Toen een omgevallen kaars ooit zijn matras in brand zette, besloot hij dat het anders moest. Jaren later richtte hij samen met een jeugdvriend het bedrijf Altech op, dat betaalbare zonne-energiepakketten verkoopt aan gezinnen buiten het elektriciteitsnet.
“Wij weten hoe het is om in het donker te leven,” vertelt Malango. “Onze droom is om energiearmoede in Congo te beëindigen.” Inmiddels hebben ruim 2,5 miljoen mensen via Altech toegang gekregen tot stroom. Hun klanten betalen het systeem in termijnen via mobiele betalingen, waardoor ook gezinnen met een laag inkomen mee kunnen doen.
De zon als onbenutte kracht
Afrika ontvangt meer zonlicht dan welk ander continent ook, maar benut slechts een fractie van dat potentieel. Volgens de Afrikaanse Ontwikkelingsbank ligt de capaciteit voor zonne-energie er “praktisch onbeperkt”. Toch bedroeg de totale geïnstalleerde capaciteit in 2024 nog geen 22 gigawatt – ter vergelijking: China voegde datzelfde jaar binnen enkele maanden bijna tien keer zoveel toe.
De oorzaken liggen vooral in infrastructuur en financiering. Nationale energienetten reiken vaak niet verder dan stedelijke gebieden, terwijl de aanleg van kabels en transformatoren in dunbevolkte regio’s nauwelijks rendabel is. Daar komt bij dat veel landen kampen met politieke instabiliteit, bureaucratie en hoge investeringsrisico’s.
Hoopvolle projecten
Om die uitdagingen het hoofd te bieden, zetten internationale organisaties grootschalige initiatieven op. Een van de bekendste is het Desert-to-Power-project van de Afrikaanse Ontwikkelingsbank, dat elf landen in de Sahel moet voorzien van in totaal 10 gigawatt aan zonne-energie. De uitvoering verloopt echter moeizaam door conflicten in verschillende deelnemende landen.
Toch groeit de sector gestaag. Volgens het Internationaal Energieagentschap (IEA) wordt in de komende vijf jaar bijna de helft van de nieuwe Afrikaanse zonnecapaciteit opgewekt via decentrale installaties: zonnepanelen op daken of mini-netwerken in dorpen.
Betaalbaar licht
Voor veel gezinnen is zonne-energie goedkoper dan het gebruik van dieselgeneratoren of kerosine. De grootste drempel is de aanschafprijs. Daarom werken bedrijven als Altech, M-Kopa in Kenia en Izili in West-Afrika met afbetalingssystemen. Een basispakket dat verlichting en het opladen van telefoons mogelijk maakt, kost vaak minder dan één dollar per dag.
De voordelen zijn tastbaar: kinderen kunnen ’s avonds huiswerk maken, gezinnen koken zonder schadelijke rook, en mobiele telefoons hoeven niet langer tegen betaling bij een generator te worden opgeladen.
Energie voor de toekomst
Kleinschalige zonne-energieprojecten blijken een cruciale rol te spelen in de strijd tegen energiearmoede. In de periode 2020–2022 kwam al een kwart van de nieuwe elektriciteitsaansluitingen in Sub-Sahara Afrika tot stand via off-grid-systemen.
Volgens het IEA zou jaarlijks zo’n 25 miljard dollar nodig zijn om in 2030 alle Afrikanen van elektriciteit te voorzien. Dat bedrag lijkt enorm, maar de resultaten laten zien dat zelfs kleine panelen een groot verschil kunnen maken.
“Zonder stroom is er geen vooruitgang,” zegt energie-expert Bruno Idini van het IEA. “Maar juist omdat grote netten zo langzaam uitbreiden, bieden zonne-installaties op huishoudniveau een reële kans om miljoenen mensen een eerste stap naar ontwikkeling te geven.”
